خسارت انواع مختلفی دارد. به طور کلی، هنگامی که عملی انجام دهید که در نتیجه آن ضرری به شخص وارد شود، باید نسبت به پرداخت خسارت آن اقدام کنید. یکی از انواع جبران خسارت، خسارت تاخیر تادیه می‌باشد؛ به این معنا که در واقع شخص خسارتی مبنی بر تاخیر در ادای دین خود به طلبکار می‌پردازد. فلسفه و هدف از پرداخت خسارت تاخیر تادیه، جبران ضرری است که به طلبکار بر اساس تورم جامعه وارد شده است. پرداخت این خسارت، بسته به نوع دین و شرایط و موارد مختلف آن، متفاوت است.

به طور کلی، شرایطی که به یک دین خسارت تاخیر تادیه تعلق می‌گیرد در قانون بیان شده است:

-نخست آنکه، خسارت تاخیر تادیه فقط شامل وجه نقد و از نوع وجه رایج ایران می باشد. بنابراین واضح است که خسارت تاخیر تادیه به طلبی که ارز خارجی بوده ( دلار ، یورو ... زیرا به نرخ روز محاسبه می شود.) تعلق نمی‌گیرد.

-مهلت پرداخت دین اصلی باید فرا رسیده باشد. بنابراین مادامی که هنوز مهلت آن نرسیده خسارتی تعلق نمی‌گیرد. در این مورد می‌توان به بازگرداندن طلب بانک‌ها اشاره کرد. به این معنا که تمام وجوه تسهیلات اعطایی بانک ها به اشخاص باید در سر رسید معین پرداخت شود و الا خسارت تاخیر تادیه به آن تعلق می گیرد.

- خسارت تاخیر تادیه، به دلیل تاخیر در پرداخت یک بدهی صورت می‌گیرد. بنابراین شخص بدهکار در صورتی که علی رغم مطالبه طلبکار، از پرداخت آن خودداری کرده باشد، باید خسارت تاخیر تادیه آن را پرداخت کند.

-با توجه به وضعیت اقتصادی جامعه، اگر به علت عدم پرداخت دین تغییر فاحشی در مبلغ آن ایجاد شود، بدهکار ملزم به پرداخت خسارت تاخیر تادیه است.

ممکن است شخصی بدهکار بر اساس دلیلی خارج از اراده، نسبت به پرداخت دین اصلی اقدام نکند. در این صورت خسارت تاخیر تادیه تعلق نمی‌گیرد. منظور از دلیل خارج از اراده، وضعیتی است که غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل اجتناب است ( شرایط فورس ماژور)‌.  مثلاً اگر در موعد پرداخت دین به هر دلیلی خارج از اراده فرد، حساب شخص بسته شود و نتواند دین را پرداخت کند، خسارت تاخیر تعدیه تعلق نمی‌گیرد. اثبات این وضعیت با شخص متعهد/ بدهکار است..

-هنگامی که شخص بدهکار و طلبکار، نحوه دیگری را برای پرداخت خسارت بین هم توافق کرده باشند، خسارت تاخیر تادیه تعلق نمی‌گیرد.

نکته قابل توجه دیگر آن که ملاک محاسبه تاریخ خسارت تاخیر تادیه، بسته به نوع دین متفاوت است و بر مبنای شاخص ماهیانه تورم که از طرف بانک مرکزی هر ماه اعلام می‌شود، محاسبه می‌شود. در ادامه به بررسی خسارت تاخیر تادیه در چند مورد چک،  سفته، وجه نقد، قراردادی می‌پردازیم.

-خسارت تاخیر تادیه چک و سفته :

چک به عنوان یک سند تجاری که اعتبار سند رسمی را دارد، شامل امتیاز های ویژه ای می باشد. به عنوان نمونه تاریخ سر رسید چک، تاریخی است که بر مبنای آن خسارت تاخیر تادیه محاسبه می شود و در این خصوص طلبکار نیازی به اثبات مطالبه ندارد زیرا صرف صدور گواهی عدم پرداخت چک توسط بانک نشان دهنده مطالبه طلبکار و عدم پرداخت دین به حساب می آید.

سفته نیز اگر چه سندی تجاری است، اما از اعتبار پایین تری نسبت به چک برخوردار است و همانند دیگر رسید های عادی، ملاک محاسبه آن از تاریخ تقدیم دادخواست است.

-خسارت تاخیر تادیه قراردادی:

ممکن است در یک قرارداد، طرفین برای تاخیر در اجرای آن، مبلغی را به عنوان خسارت در نظر بگیرند. در این صورت طلبکار فقط می تواند همان خسارتی که در قرارداد ذکر شده را مطالبه کند زیرا از قبل در این خصوص توافق کرده و طبق قانون خسارت بر خسارت قابل مطالبه نیست.

-خسارت تاخیر تادیه وجه نقد:

زمانی که دین پرداختی، وجه نقد است. خسارت تاخیر تادیه از زمان تقدیم دادخواست محاسبه می گردد. زیرا طبق رویه حاکم با تقدیم دادخواست، مطالبه طلب توسط طلبکار بر دادگاه مسجل می شود.

آیا خسارت تاخیر تادیه شامل مهریه  می شود؟

خیر. زیرا مهریه چه وجه رایج و نقد باشد و چه سکه و شمش، به نرخ روز محاسبه و پرداخت می شود و بنابراین خسارت تاخیر تادیه به آن تعلق نمی گیرد.

فائزه مجردیان-خبرنگار تحریریه جوان قدس